Պատերազմի ավարտից 2 շաբաթ անց Հայաստանում չկա դեֆակտո իշխանություն, պետական համակարգը ոչ միայն կազմալուծված է, այլև դեյուրե իշխանության ու ընդդիմության որոշ թևերի ջանքերով փորձ է արվում վարկաբեկել միակ լեգիտիմ իշխանության՝ ՀՀ նախագահի ինստիտուտը:
Հետպատերազմյան երկու շաբաթները ակնհայտ դարձրին, որ.
1. Իր մեծամասնության մեջ ժողովուրդը ոչ մի իշխանության չի հավատում. ներկաներն այլևս ոչ քաղաքական հիմք ունեն, ոչ բարոյական իրավունք շարունակելու պաշտոնավարումը: Նրանց իշխանությունը ժամանակի հարց է:
2. Իր մեծամասնության մեջ ժողովուրդը ոչ թե չի ընդունում Նիկոլ Փաշինյանի հրաժարականը, այլ նրա հրաժարականը պահանջող կուսակցություններին, ու այդ պատճառով նրանց հանրահավաքներին չի միանում այն կրիտիկական զանգվածով, որ կհասցներ իշխանափոխության:
3. Օրակարգում պետք է լինի երրորդ բևեռի ձևավորումը, այլապես ներկաներին ու նախկիններին «ոչ» ասելով՝ «ոչ» ենք ասում ապագային:
Նոյեմբերի 10-ը քաղաքական երկրաշարժ էր, որին հաջորդում են աֆտերշոկերը՝ իշխանության սխալների տարատեսակ բացահայտումներ: Եթե Հայաստանի ներսում իրավիճակը քիչ թե շատ հասկանալի է, ինչու՞ է Կրեմլը պահում Նիկոլ Փաշինյանին: Որովհետև հասել է երանելի վիճակի, երբ Հայաստանի իշխանությունը ոչինչ չի անում. Մոսկվան ստանձնել է ոչ միայն Արցախի, այլև Հայաստանի կառավարումը՝ չհանդիպելով դիմադրության ոչ իշխանության, ոչ ընդդիմության, ոչ ժողովրդի կողմից: Սա այս պատերազմի ամենաողբերգական հետևանքն է: Մոսկվան թեկնածուի որոնումների մեջ է, որով կավարտվի Փաշինյանի իշխանավարման կարճատև ու ամենախայտառակ շրջանը ՀՀ բոլոր իշխանությունների մեջ: Այս ընթացքում Նիկոլ Փաշինյանը ներկայացրեց ճանապարհային քարտեզ, որ հավասար է ասուլիսներում խրոխտ զեկուցվող հերթական 100 կետերին՝ իր կարծիքով ձեռքբերումների, պատերազմը ցույց տվեց՝ ՈՉԻՆՉԻ: Նիկոլ Փաշինյանը նախարարներ է փոխում՝ ԱԳՆ, ՊՆ, ԱԻՆ, աշխատանքի և սոցիալական հարցերի: Ավելին էլ կփոխեր, եթե գտներ կամիկաձեներ, որ հանձն կառնեն ստանձնել կառավարումը իր կառավարության ավերած ոլորտներում: Բայց դա իրավիճակ չի փոխում: Որպեսզի Հայաստանը ունենա միջազգային ասպարեզում իր շահը հաջողությամբ պաշտպանող ԱԳ նախարար, պետք է ունենա ազգային շահերի գիտակցության հիման վրա ԱՐՏԱՔԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ: Որպեսզի Հայաստանը ունենա անվտանգությունն ապահովող պաշտպանության նախարար, պետք է ունենա ինքնուրույն որոշումներ ընդունող ու ռազմարվեստ հասկացող, ժամանակակից տեխնոլոգիաների տիրապետող նախարար: Բայց նույնիսկ հանճարեղ ԱԳ ու պաշտպանության նախարարներ ունենալը չի ապահովելու պետության գոյությունն ու զարգացումը, եթե պետությունը չունի ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ: Նիկոլ Փաշինյանը 2018-ից առայսօր ապացուցեց տնտեսություն կառուցելու տգիտությունը: Բանակ կառավարելու տգիտությունը, մենք նրա ՏԳԻՏՈՒԹՅԱՆ դիմաց վճարեցինք ոչ միայն Արցախով, այլև Հայաստանով: ՈՒ՝ շարունակում ենք փակ աչքերով վճարել՝ աշխարհի աչքում կորցնելով մեր արժանապատվության վերջին նշույլները:
Որևէ խելամիտ բացատրություն կա՞, թե ինչու է Հայաստանում շարունակվում ռազմական դրությունը, երբ պատերազմն ավարտվել է: Կա մեկ բացատրություն՝ ռազմական դրության նպատակը գործող իշխանության պահպանությունն է: Սոսկ: «Իմ քայլը» նախ տապալում էր ԲՀԿ-ի ու ԼՀԿ-ի հրավիրած արտահերթ նիստերը՝ քվորում չապահովելով, հետո համաձայնեց՝ նոյեմբերի 26-ին ԱԺ արտահերթ նիստի՝ արտակարգ դրությունը հանելու օրակարգով, որ դեմ քվեարկի: Այս պահվածքով Նիկոլ Փաշինյանի «մանկապարտեզը» իրեն դուրս է դնում ՀՀ քաղաքական կյանքից ապագայում, ու դա շնորհակալության արժանի միակ գործն է: Նրանք դարձան այն «մեկը», որ տեղ չունի Հայաստանի ոչ ներկայում, ոչ ապագայում: Նիկոլ Փաշինյանի պաշտոնավարման ամեն օրը ոչ թե խաղաղության ու կայունության երաշխիք է, այլ արգելակում է չգրավված բնակավայրերի չհանձնման հնարավոր բանակցությունները, խոչընդոտում է Հայաստանի Հանրապետության՝ վերականգնմանը:
ՈՒ դա վկայեց ՌԴ ՊՆ, ԱԳ, ԱԻ նախարարների, փոխվարչապետերի այցը Հայաստան, ապա Ադրբեջան: 10 օրում Նիկոլ Փաշինյանի կառավարությունը, բացի իր իշխանությունը պահպանելու համար ուժային կառույցներով հանրահավաքները ցրելուց, մասնակիցներին կալանավորելուց ու դատարաններով պտտեցնելուց, քայլեր չձեռնարկեց ոչ ռազմի դաշտում զոհերի մարմինների տեղափոխման համար՝ թողնելով ռուսների ու ԿԽՄԿ-ի հույսին, ոչ վիրավորների ու հաշմանդամների ճակատագրով հետաքրքրվեց, ոչ կորոնավիրուսի տարածումը կանխելու քայլեր արեց, որ դարձել է շարունակվող պատերազմ՝ օրական 30-40 մահերով: Նա սոսկ նախարարներ փոխեց, որ հետո նրանց վրա բարդի սխալները, ու ինքը դուրս գա խաղաղության աղավնի, որ 20-25 հազար զինվորի կյանք է փրկել: Նախարարությունները մատնված են անգործունակության, որովհետև գործունակ չէ վարչապետը: Նրա փոխարեն Հայաստանում ու Արցախում գործում է ՌԴ նախագահը, ու մենք մեր պահանջները հետայսու պետք է ներկայացնենք Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ Պուտինին:
Եթե Նիկոլ Փաշինյանը դուխ ու արժանապատվություն ունենար, ՌԴ պաշտպանության նախարարի հետ հանդիպման բաց հատվածում, հրապարակային պետք է ոչ թե հնազանդ շշնջար իրավիճակի փոփոխության մասին, այլ հարց բարձրացներ ամբողջ ճակատում զոհված զինվորների մարմինների հնարավորինս արագ տեղափոխման, պատմական հուշարձանների անձեռնմխելիության, գրավված տարածքներում սիրիացի վարձկանների վերաբնակեցումը կանխելու մասին: Իբրև ՀՀ հպարտ վարչապետ պարտավոր էր խաղաղապահներ մտցրած ու իրավիճակի կայունացման պատասխանատվությունը միայնակ ստանձնած երկրի պաշտպանության նախարարից պահանջել, որ անձեռնմխելի մնա ՀՀ պաշտպանության նախարար ու վարչապետ, ՀՀ ու ԱՀ Ազգային հերոս Վազգեն Սարգսյանի հուշարձանը Շուշիում: Պիտի հարց բարձրացներ, թե ինչու են դատարկվում Մարտակերտի 7 գյուղերը, եթե եռակողմ հայտարարության 7-րդ կետով ներքին տեղահանվածներն ու փախստականները պիտի վերադառնան ԼՂ և հարակից շրջաններ: Նա չի կարող դա անել, ինչպես չի կարող որևէ պահանջ ընդհանրապես Ռուսաստանին ներկայացնել: Միով բանիվ՝ նոր ստատուս քվոն միայն քվոյին է վերաբերում, բայց ոչ ստատուսին: ՌԴ նախագահը արդեն հայտարարարել է, որ կարգավիճակը հեռու ապագայի խնդիր է: Իսկ ՌԴ ԱԳ նախարարը վրդովվում է, երբ այդ թեմայով իրեն հարց են տալիս: ՈՒ Նիկոլ Փաշինյանի իշխանությունը Ռուսաստանին պետք է՝ հնարավորինս երկար փակելու այդ թեմայով խոսակցությունները:
Մինսկի խմբի անդամ երկրները՝ Գերմանիան, ԱՄՆ-ը, Ֆրանսիան, Ռուսաստանին մեղադրում են անջատականության մեջ ու հայտարարում են, որ Արցախի հարցը չունի պատերազմական լուծում, այսինքն՝ պատերազմի պատճառով փոփոխված սահմանները չեն կարող լինել կարգավիճակի վերաբերյալ բանակցություններում: Ռուսաստանը պատասխանում է, որ Արևմուտքը նախանձում ու խանդում է, որ ինքը չկարողացավ, Մոսկվան կարողացավ պատերազմը կանգնեցնել: Մեղմ ասած՝ անլուրջ պատասխան, որով փորձ է արվում Արևմուտքին ընդհանրապես տարածաշրջան չթողնել նույնիսկ մարդասիրական առաքելությամբ: Պատահական չէ ՌԴ նախագահի հրամանագրով ստեղծված միջգերատեսչական հանձնաժողովը համակարգում Արցախին ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ օգնությունը՝ ոչ մի հիմնավորում չբերելով, թե ինչու չեն կարող անել Երևանն ու Ստեփանակերտը: Մոսկվան է որոշում Ադրբեջանի ու Թուրքիայի ավերած բնակավայրերի վերականգնման ընթացքը՝ ոչ միայն շինանյութ բերելով Ռոստովից, այլև խոստանալով ջեռուցման հարցերը լուծել: Ֆինանսական այսքան ներդրումներից հետո որևէ մեկին թվում է, թե 5 տարի անց ռուսները հեռանալու՞ են Արցախից: Նրանք արագ ու ինտենսիվ ինտեգրվելու են Արցախում, մի կես տարուց ռուսական դպրոցներ կբացվեն, զինվորների ընտանիքները կտեղափոխվեն Արցախ բնակության, ռուսական ավան կկառուցվի, հետո՝ ՏԻՄ ընտրություններում ռուսները կընտրվեն, հետո… ՈՒ մինչ Բաքվում Ալիևի դեմ ցուցադրական ցույցեր են անում, որ հաղթանակը տվեց ռուսներին, Հայաստանը և Արցախը հաստատում են դաշնակցային հարաբերությունների հարատևությունը: Լավրովը Երևանում նոյեմբերի 21-ին հայտարարում էր, որ նոյեմբերի 10-ի եռակողմ հայտարարությունը ոչ միայն երկրի ներսում, այլև արտերկրում կասկածի տակ դնելու փորձերն անընդունելի են. «Մենք հաստատել ենք ամեն ինչ անելու մեր վճռականությունը, որ այս հայտարարությունը շարունակի աշխատել»: Եվ Ազատության հրապարակում ցուցարարները նույն օրը «ճշտում» էին, որ համաձայնագիրը չեն վիճարկում, ուզում են, որ երկիրը կապիտուլյացիայի տարած Նիկոլ Փաշինյանը հեռանա: Նույնիսկ ծպտուն չէին հանում ընդդեմ ռուսական մեդիահարձակումների ու հակահայկական խայտառակ քարոզչության, որ նպատակ ունի հաստատել՝ հայերն էին մեղավոր, որ պարտվեցին, շնորհակալ եղեք, որ դեռ ողջ եք:
ՈՒ ի՞նչ է մեզ պետք հասկանալու.
1. Ռուսաստանն արել է առավելագույնը, որ ի զորու էր: Մոսկվան խճճվել է Անկարայի հետ առևտրում, որտեղ Արցախն ու Հայաստանը գլխավոր լոտերը չեն ու չեն դառնալու առաջիկայում՝ ապացույցը ռուս-թուրքական տեղեկատվական կենտրոնի ստեղծումն է Ադրբեջանում, որ հիմքեր ունի դառնալու Թուրքիայի ռազմաբազա:
2. Ռուսաստանի ռազմարդյունաբերությունը գերզարգացած է ռուսական չափանիշներով, մեր պարտությունը Արցախում Ռուսաստանի ու ռուսական զենքի, ռուսական ռազմարվեստի պարտությունն էր ՆԱՏՕ-ի բանակին: Դա նշանակում է, որ Հայաստանը պարտավոր է դիվերսիֆիկացնել զենքի գնումներն ու ազգային անվտանգության ապահովումը՝ չմնալով մեկ պետության ու մեկ դաշնակցի հույսին:
3. Բոլոր նրանք, որ Նիկոլ Փաշինյանին մեղադրում են դավաճանության մեջ, հիմք պետք է ընդունեն ոչ միայն կապիտուլյացիայի եռակողմ հայտարարությունը, այլև՝ 2018-2020-ին նրա ղեկավարած կառավարության անհամարժեք արձագանքը պատերազմի սպառնալիքին: 2018-ին Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ ցանկության դեպքում Ռուսաստանը կկանգնեցնի Ադրբեջանի հարձակումը Արցախի վրա: Հայտարարությունը Մոսկվայի վրա պատերազմի պատասխանատվությունը գցելու պոպուլիստական հնարք էր, ոչ թե Արցախի պաշտպանություն: Կհամաձայնե՞ր Նիկոլ Փաշինյանը պատերազմի 3-4 օրը զինադադարի, Շուշիի «ադրբեջանցի քաղաքապետի», պատերազմը կանգնեցնելը նրանից չէր կախված: Ոչ էլ Ալիևից: Թուրքիան պատերազմ չէր սկսել 1-2 շրջան գրավելուց հետո կանգնելու կամ Արցախն Ադրբեջանին վերադարձնելու համար: Նրա խնդիրը Հայաստանն է ու այն գինը, որ պիտի պոկի Պուտինից Հայաստանի համար: Մեր պարտության նոր սահմանները ռուսական ուժի սահմաններն են: Եվ՝ մեր ռուսահպատակության սահմանները:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ. Գ. Միայն երրորդ բևեռի ձևավորումը և նոր իշխանությունն է ի զորու դուրս գալ այս վիճակից: Չձևավորենք մենք, «ձևավորելու է» Մոսկվան՝ ԱԺ արտահերթ ընտրությունների կազմակերպումը Նիկոլ Փաշինյանին թողնելը նշանակելու է ոչ թե ՔՊ-ի վերարտադրություն, այլ Կրեմլի իշխանություն: ՀՀ ինքնիշխանությունը պաշտպանելու, Արցախի՝ ԼՂԻՄ-ի սահմաններով վերականգնվելու ու կարգավիճակ բանակցելու հարցում Մոսկվան շահագրգիռ կողմ չէ: Որքան էլ իրավացի դժգոհ ենք, ելքը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում է՝ Փարիզում ու Վաշինգտոնում: Կյանքը շարունակվում է, շարունակվում է պայքարը, որտեղ մենք այլևս այն «մեկը» չենք, որ հավատում է բոլորին ու ամեն ինչի: Լեգիտիմ իշխանությունը պատերազմում կորցրեց լեգիտիմությունը, որքան արագ հեռանա, այնքան արագ ուշքի կգանք: Բաքվին միավորում է հաղթանակը, մեզ պիտի միավորեն հաղթելու կամքն ու կարողությունը: Այլապես մեր ժառանգները հարցնելու են՝ ի՞նչ տարբերություն է եղել Պուտինի ու Էրդողանի միջև, ինչպես մենք ենք հարցնում՝ ինչու՞ թուրքերին հանձնվեցին անառիկ Կարսի բանալիները: Նոյեմբերի 22-ից շտկվում ենք: Մենք այլևս այն «մեկը» չենք: Ողջ լերուք: